Wednesday, July 3, 2013

Woorden die (nagenoeg) geheel uit het Nederlands zijn verdwenen en dringend terug moeten komen, een bloemlezing

Ik heb ooit in een aanval van boekenkoopwoede, waarschijnlijk bij De Slegte, het Verdwijnwoordenboek van Ton den Boon en Julius ten Berge gekocht. Dit is geen vuistendik, academisch naslagwerk, maar een boekje van zo'n 125 pagina's waarin per letter een paar pagina's aan woorden met hun betekenissen staan die niet of nauwelijks meer gebruikt worden in het Nederlands. Het gaat dan om woorden die tot 150 jaar geleden, maar vaak ook nog veel recenter, gangbaar waren in het Nederlands en nu om een veelvoud aan verschillende redenen niet meer in zwang zijn. Deze worden afgewisseld met een pagina of twee aan culturele achtergronden die de maatschappelijke situatie van vroeger uitleggen, bijvoorbeeld hoe vroeger schoongemaakt en gewassen werd met alle daarbij behorende en nu verdwenen woorden.
Hieronder staat een aantal van de leukste, treffendste en soms ook nuttigste die ik heb weten te vinden met soms een voorbeeldzin. Let op: er wordt vaak gebruik gemaakt van oude spellings- en grammaticaregels en die heb ik in de lemma's en definities behouden.

a
afhoeren (zich) ww. (ik hoerde mij af, heb mij afgehoerd) zich door overmaat van wellust in het verderf storten
afzitten (zich) ww. (ik zat af, heb/ben afgezeten) moede worden van zitten
- Ik heb de hele dag niks gedaan en nu ben ik afgezeten.

b
baardhen v. vrouw met eenen baard
bibaceren ww (ik bibaceerde, heb gebibaceerd) onder allerlei boert veel drinken

d
droppelpis v. pijnlijke waterloozing

f
fniezen ww. (ik fniesde, heb gefniesd) onwillekeurig en hoorbaar proesten door den neus en de keel
- Toen hij over zijn vakantie naar Rome zei dat hij nog nooit eerder in Spanje was geweest, moest de hele klas fniezen.

g
gebild bn. dik van billen
- De zangeres Jennifer Lopez heeft bijgedragen aan de toenemende mate waarin gebilde vrouwen worden gezien als voldoenend aan het schoonheidsideaal.
geeuwhonger m. zenuwtoeval ten gevolge van het langdurig ontberen van voedsel
(Misschien is het een leuk idee om hiervan de verwensing "Krijg de geeuwhonger!" te vormen, indien dat nog niet bestaat.)

h
hekelteef o. boos wijf; xantippe
hotje o. (-s) oogenblikje

i
invidieus bn. afgunstig

k
kakocratie v. (-ën) slechte regering
kevis v. bijwijf
- Na een langdurige periode van seksuele spanning, bedroog hij uiteindelijk zijn vrouw en maakte hij van zijn secretaresse zijn kevis.
konkel v. (-s) vaatdoek, vod; (fig.) lui, vadsig vrouwspersoon
kwalijkvaren o. het ongelukkig zijn

l
leemtig bn. gemeen, laag; leemtig schuim het gemeene volk
letterbaas m. geleerd man
- Met zijn uitmuntende dissertatie bewees hij absoluut een letterbaas te zijn.
(Er is, mijns inziens, niets op tegen om hiervan de vrouwelijke vorm letterbazin af te leiden.)
leugenlegende v. (-n) verzonnen verhaal
lichthater m. die de duisternis boven het licht verkiest; (fig.) domper, vijand van verlichting en beschaving
- In het politieke klimaat van de 21e eeuw tieren de lichthaters welig.
ligtomdeintje o. ontuchtig vrouwspersoon
(Mag van mij - niet van het woordenboek - ook voor mannen gebruikt worden)
lodderlijk bijw. wellustig, geil
lolster v. (fig.) slecht zanger, slechte zangeres

m
manslag m. (geen mv.) moord
marktvlek o. groot dorp
- Sinds hij in Amsterdam is gaan wonen vindt hij de rest van Nederland één marktvlek.
Moffrika (scheldnaam) Duitsland

n
nazinnen diep nadenken
nippelen ww. (ik nippelde, heb genippeld) iem. uit geile drift gedurig betasten
- Nu moet je ophouden met mij te nippelen, anders sla ik je voor je smoel!

o
ochlocratie v. regering van het gepeupel

s
sleurwerk o. werk van de gewoonte, van de sleur (zonder genie of nieuwe vinding)
sneuken, sneukeren ww. (ik sneukte/sneukerde, heb gesneukt/gesneukerd) in stilte genieten
spijkertjeswee o. het verdriet dat fietsers, automobilisten enz. hebben door het lek worden hunner luchtbanden door spijkertjes op den weg

v
veelmannerij v. (geen mv.) onnatuurlijk verkeer der mannen

w
woordenvitter m. die de woorden in al hunne volkomene zuiverheid overeenkomstig de taalen spelregelen wil geschreven en gesproken hebben, purist

Uiteraard heb ik heel veel weggelaten om meerdere redenen: het begrip of voorwerp waarnaar het woord verwees is niet meer gebruikelijk (wie gebruikt er naast hobbyisten nog zegelwas? En de atomistiek is inmiddels een verlaten wetenschappelijk begrip); het woord kan echt niet meer (van zambo 'kind eens negers en eener indiaanse vrouw' kun je denken: sterf maar uit); of het woord voelt (te) Frans aan en dan hebben wij tegenwoordig al gauw de associatie met 'bekakt' taalgebruik.
Over dat laatste, ik geef even een greep uit de woorden onder de d: decoloreren, defigureren, deguiseren, derideren, desappointeren, devasteren, difficulteit, difformiteit en divorceren. Overigens bestaan al deze woorden ook in het Engels en is het heel goed denkbaar dat deze woorden uiteindelijk, met een al dan niet (licht) andere betekenis, terugkeren in het Nederlands. Maar je moet erg voorzichtig zijn met dat soort voorspellingen.

Dixi.

1 comment:

  1. Erg amusant!

    Mijn persoonlijke favoriet is fniezen, alleen al vanwege de fn-combinatie die zo zeldzaam is! Bij het woord kakokratie denk ik direct aan de "cacata carta" van Catullus, misschien niet eens zo'n slechte associatie...

    Ken jij Milfje? Ik zal u even acquaintiseren:

    http://milfje.blogspot.nl/

    Hoogblatend de uwe,
    Caeca

    ReplyDelete